‘निसार’ उपग्रह मिशन प्रक्षेपणासाठी सज्ज; नासा-इसरोचा ऐतिहासिक संयुक्त उपक्रम

भारत आणि अमेरिकेच्या अंतराळ संशोधन संस्थांनी एकत्रितपणे तयार केलेला ‘निसार’ (NISAR) उपग्रह मिशन 30 जुलै 2025 रोजी संध्याकाळी 5:40 वाजता सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून प्रक्षेपित केला जाणार आहे. इसरोच्या जीएसएलव्ही मार्क II प्रक्षेपकाच्या मदतीने हे मिशन अंतराळात झेप घेईल.

‘निसार’ म्हणजे NASA-ISRO Synthetic Aperture Radar Mission, जो पृथ्वीवरील सूक्ष्म बदल, नैसर्गिक आपत्ती, हवामान बदल आणि पर्यावरणीय घडामोडी यांचा अभ्यास करण्यासाठी तयार करण्यात आला आहे. हा जगातील पहिला ड्युअल-फ्रिक्वेन्सी रडार तंत्रज्ञान वापरणारा उपग्रह आहे.

निसार मिशनची वैशिष्ट्ये

निसार उपग्रहात L-बँड आणि S-बँड रडार सिस्टम आहेत. नासाने L-बँड रडार, GPS, डेटा रेकॉर्डर आणि इतर यंत्रणा दिल्या असून, इसरोने S-बँड रडार, उपग्रह बस आणि प्रक्षेपक यांची जबाबदारी घेतली आहे.

हा उपग्रह दर 12 दिवसांनी पृथ्वीचा संपूर्ण पृष्ठभाग स्कॅन करेल, म्हणजे दर 6 दिवसांनी नवा डेटा मिळणार. याचे खास वैशिष्ट्य म्हणजे ते ढग, अंधार आणि खराब हवामानातही काम करू शकतो, त्यामुळे 24 तास निरीक्षण शक्य होते.

मिशनचे उद्दिष्ट

निसार मिशनचा उद्देश भूकंप, ज्वालामुखी, हिमनद्या, बर्फ वितळणे, भूस्खलन, शेतीतील बदल, पाणी व्यवस्थापन, किनारी भागातील बदल यांचं नेमकं निरीक्षण करणे आहे. भारतासाठी, हा उपग्रह हिमालयातील बर्फाचे प्रमाण, शेती उत्पादन आणि पर्यावरणीय धोके यावर माहिती देईल.

फायदे

• निसारचा डेटा मोफत उपलब्ध असेल, त्यामुळे शास्त्रज्ञ, सरकार, शेतकरी आणि आपत्ती व्यवस्थापन यंत्रणांना थेट फायदा होणार.
• आपत्तीपूर्व इशारे, जसं की भूकंप, सुनामीसाठी तत्काळ डेटा मिळणार.
• भारत-अमेरिका सहकार्याचं प्रतीक ठरलेलं हे मिशन भविष्यातील अनेक अंतराळ प्रकल्पांसाठी मार्गदर्शक ठरेल.

तांत्रिक बाबी

• उपग्रहाचं वजन: सुमारे 2,800 किलो
• कक्षा: लो अर्थ ऑर्बिट (LEO)
• कार्यकाल: किमान 3 वर्षे, इसरो 5 वर्षांपर्यंत S-बँड ऑपरेट करणार
• अंदाजे खर्च: 1.5 अब्ज डॉलर, इसरोचा हिस्सा 788 कोटी रुपये, नासाचा 1,118 दशलक्ष डॉलर

निष्कर्ष

निसार मिशन केवळ भारतासाठी नव्हे तर संपूर्ण जगासाठी भविष्यातील पर्यावरणीय आव्हानांशी सामना करण्यासाठी एक महत्त्वाचं साधन ठरणार आहे. नासा आणि इसरो यांच्यातील ही ऐतिहासिक भागीदारी वैज्ञानिक प्रगतीसाठी आणि पृथ्वीच्या संवर्धनासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.