Breaking

नासा आणि इस्रोचे संयुक्त मिशन ‘निसार’मुळे पृथ्वी निरीक्षणात होणार क्रांती, लवकरच श्रीहरीकोटाहून प्रक्षेपण

Updated: July 19, 2025

By Vivek Sindhu

nisar copy

‘विवेक सिंधु' WhatsApp Channel जॉईन करा

Join Channel

‘विवेक सिंधु' व्हॉट्सॲप ग्रुप जॉइन करा

Join Group

हैदराबाद : नासा (NASA) आणि भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इस्रो – ISRO) यांच्या संयुक्त विद्यमानं विकसित करण्यात आलेल्या निसार (NASA-ISRO Synthetic Aperture Radar) या महत्वाकांक्षी अंतराळ मिशनच्या अधिकृत तपशीलांची घोषणा लवकरच होणार आहे. या उपग्रहाच्या माध्यमातून पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचे अभूतपूर्व आणि अचूक त्रिमितीय (3D) दृश्य मिळणार असून, त्याचा उपयोग आपत्ती व्यवस्थापन, हवामान बदल, पर्यावरण संरक्षण यांसारख्या विविध क्षेत्रांमध्ये क्रांती घडवून आणणारा ठरेल.

नासा जेट प्रोपल्शन लॅबोरेटरीत पत्रकार परिषद

निसार मिशनच्या वैज्ञानिक उद्दिष्टांचा आणि तांत्रिक क्षमतांचा आढावा घेण्यासाठी 21 जुलै रोजी दुपारी 12 वाजता (EDT) नासाच्या जेट प्रोपल्शन लॅबोरेटरीत विशेष पत्रकार परिषद आयोजित करण्यात आली आहे. ही परिषद X (पूर्वीचे ट्विटर), फेसबुक आणि यूट्यूब या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर थेट प्रक्षेपित होणार आहे. या वेळी निसार मिशनमुळे जागतिक स्तरावर होणाऱ्या बदलांवर प्रकाश टाकण्यात येणार आहे.

जुलै अखेरीस श्रीहरीकोटाहून प्रक्षेपण

निसार उपग्रहाचे प्रक्षेपण जुलैच्या अखेरीस इस्रोच्या श्रीहरीकोटा येथील सतीश धवन अंतराळ केंद्रातून करण्यात येणार आहे. या मिशनमध्ये L-बँड (24 सेमी) आणि S-बँड (9 सेमी) अशा अत्याधुनिक दुहेरी रडार प्रणालींचा वापर करण्यात आला आहे. या तंत्रज्ञानामुळे पृथ्वीवरील भूभाग, बर्फाच्छादन, पर्यावरणीय बदल, नैसर्गिक आपत्ती आणि जलस्रोत व्यवस्थापन यांसारख्या क्षेत्रात अधिक अचूक निरीक्षण करता येणार आहे.

निसार मिशनची वैशिष्ट्ये :

  • 747 किमी उंचीवरून प्रदक्षिणा : निसार उपग्रह पृथ्वीच्या 747 किमी उंचीवरून दर 12 दिवसांनी संपूर्ण पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचे निरीक्षण करणार आहे. जमिनीच्या हालचाली, बर्फ वितळणे यासारख्या बदलांचे 3 ते 10 मीटर स्थानिक रिझोल्युशनसह अचूक निरीक्षण करता येईल.
  • सातत्यपूर्ण डेटा उपलब्धता : दर 6 दिवसांनी जमीन व बर्फाच्छादित पृष्ठभागावर पुनः निरीक्षण होणार आहे.
  • मिशन कालावधी : किमान 3 वर्षे कार्यरत, उपग्रहावरील उपकरणे 5 वर्षांपर्यंत टिकणारी.

निसार मिशनचा उद्देश आणि उपयोग :

निसार मिशनचा उद्देश केवळ वैज्ञानिक संशोधनापुरता मर्यादित नसून, प्रत्यक्ष वापरासाठीही याचा मोठा उपयोग होणार आहे. या मिशनमुळे जमिनीच्या हालचाली सेंटीमीटर अचूकतेने मोजता येतील. याचा थेट उपयोग पुढील क्षेत्रांमध्ये होईल :

  • आपत्ती व्यवस्थापन
  • हवामान बदल निरीक्षण
  • पर्यावरण संरक्षण
  • जलस्रोत व्यवस्थापन
  • पायाभूत सुविधा स्थिरता
  • समुद्रपातळी वाढ

या उपग्रहाद्वारे गोळा होणारा डेटा सर्वांसाठी मोफत आणि खुला असेल. त्यामुळे सरकार, संशोधक, योजनाकार यांना आपल्या धोरणात्मक निर्णय प्रक्रियेसाठी महत्त्वपूर्ण माहिती मिळणार आहे.

निसार मिशनसाठी व्याप्त उपक्रम :

निसार मिशनचा उपयोग अधिक प्रभावी करण्यासाठी विविध कार्यशाळा, कार्यगट, प्रारंभिक स्वीकार कार्यक्रम (Community of Practice) यांसारखे उपक्रम राबवले जातील. यामुळं सामाजिक स्तरावर पृथ्वी निरीक्षणाचे महत्त्व आणि नियमित, विश्वासार्ह डेटावर आधारित निर्णय प्रक्रियेस चालना मिळेल.

नासा आणि इस्रो यांचे उद्दिष्ट :
निसारच्या माध्यमातून मिळणारा डेटा वापरकर्त्यांसाठी सोप्या आणि उपयुक्त स्वरूपात उपलब्ध करून देणे, शिक्षण आणि प्रशिक्षण कार्यक्रम राबवणे, तसेच डेटा सार्वजनिक धोरण व निर्णय प्रक्रियेत प्रभावीपणे वापरण्याची व्यवस्था निर्माण करणे हे नासाचे व इस्रोचे उद्दिष्ट आहे.

निसार मिशनमुळे भारत आणि जागतिक स्तरावर खालील क्षेत्रांत मिळणार फायदा :
✔️ नैसर्गिक आपत्ती व्यवस्थापन
✔️ हवामान बदलांचे अचूक निरीक्षण
✔️ पर्यावरण संरक्षण आणि पुनर्वसन
✔️ शेती, जलस्रोत नियोजन
✔️ शहरी विकास आणि पायाभूत सुविधा नियोजन

नासा म्हणते :
“निसार पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचे त्रिमितीय गतिशील चित्रण करणार असून, हे चित्रण केवळ निरीक्षणापुरते मर्यादित न राहता पृथ्वीवरील जीवनावर दूरगामी परिणाम घडवून आणणार आहे.”

या मिशनमुळे आपत्ती व्यवस्थापन, हवामान बदल, पर्यावरण रक्षण यांसारख्या क्षेत्रात नवीन शक्यता आणि वैज्ञानिक संशोधनासाठी अधिक व्यापक दृष्टीकोन निर्माण होईल.