हिंदू पंचांगानुसार श्रावण महिना अत्यंत पवित्र मानला जातो. या महिन्याच्या प्रत्येक सोमवारी ‘श्रावणी सोमवार’ साजरा केला जातो. भगवान शंकराची विशेष पूजा केली जाणारा हा दिवस धार्मिक, अध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक दृष्टीने खूपच महत्त्वाचा मानला जातो. विशेषतः शिवभक्तांसाठी हे सोमवार अत्यंत पावन व फलदायी मानले जातात.
श्रावण महिन्याचे महत्त्व वेद-पुराणांमध्ये स्पष्टपणे सांगितले आहे. या महिन्यात देव, दानव व मनुष्य लोकांनी जल व पर्यावरणाची उपासना केली. मान्यता अशी की, समुद्रमंथनावेळी मिळालेल्या विषाचा प्रभाव शंकराने आपल्या कंठात धारण केला आणि त्या तापत असलेल्या विषाच्या शांततेसाठी देवांनी गंगाजल, बेलपत्र व विविध औषधी जल अर्पण केले. यामुळे श्रावणातील प्रत्येक सोमवार हा शिवाला प्रिय मानला जातो.
श्रावण सोमवारी महिलावर्ग उपवास ठेवत असतो. सौभाग्य, आरोग्य व सुख-समृद्धीसाठी देवी पार्वतीसह शंकराचे पूजन केले जाते. बेलपत्र, दूध, दही, मध, गंगाजल व फुलांनी अभिषेक केला जातो. काही ठिकाणी रुद्राभिषेकाचे आयोजन केले जाते. भक्तगण दिवसभर उपवास करत संध्याकाळी महादेवाला प्रदक्षिणा घालतात व आरती करून उपवास पूर्ण करतात.
ग्रामीण भागासह शहरांतील शिवमंदिरांमध्ये श्रावण सोमवारी मोठ्या प्रमाणावर भक्तांची उपस्थिती पाहायला मिळते. काही ठिकाणी महिलांच्या हरण-कीर्तन, पारायण आणि कथा-कीर्तनाचे आयोजन होते. यावेळी अनेक भक्त दर सोमवारला वेगवेगळ्या प्रकारे शिवपूजन करून मनोकामना पूर्ण होण्यासाठी प्रार्थना करतात.
श्रावण सोमवारचा उपवास व पूजन केल्याने मानसिक शांतता, आध्यात्मिक उन्नती व पारिवारिक सुख प्राप्त होते, अशी श्रद्धा आहे. त्यामुळे प्रत्येक वर्षी श्रावण महिन्यात या सोमवारी लाखो भक्त आपल्या स्थानिक शिवमंदिरात गर्दी करतात.
श्रावण सोमवार केवळ धार्मिक नव्हे, तर सामाजिक एकोप्याचंही प्रतीक बनला आहे. अनेक ठिकाणी मंडळांच्या माध्यमातून श्रावण उत्सव आयोजित करून सामूहिक अभिषेक, प्रसाद व सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन होते.
अशा रीतीने श्रावणातील सोमवार हे श्रद्धा, भक्ती, संयम आणि सामाजिक बंधनाची प्रचिती देणारे पवित्र दिवस ठरतात.
